Η αναζήτηση των ορίων της πολυπολιτισμικότητας, της διαφοράς της από μια ανοιχτή, πλουραλιστική κοινωνία η οποία υποδέχεται τον άλλον στη βάση κανόνων αλληλοσεβασμού, έχει προ πολλού ανοίξει τη συζήτηση μεταξύ Δυτικών διανοουμένων, χριστιανών και «εκκοσμικευμένων» μουσουλμάνων. Οι δίαυλοι επικοινωνίας της δικής μας αριστερορθόδοξης κοινωνίας, τόσο με τα επιχειρήματα που διατυπώνονται όσο και με την πραγματικότητα που διαμορφώνεται, δεν φαίνεται να λειτουργούν, παρά μόνο τις ημέρες του σοκαριστικού γεγονότος. Κι αυτό, υπό την προϋπόθεση της ασφαλούς απόστασης. Αυτοί που, εδώ και καιρό, θέτουν τον προβληματισμό σε κάθε ευκαιρία και με όρους δημοκρατίας εισπράττουν την μήνιν και η Σώτη Τριανταφύλλου είναι μία τέτοια «συνήθης ύποπτη» για τα καινά δαιμόνια.

Για το βιβλίο της που κυκλοφόρησε πρόσφατα («Πλουραλισμός, Πολυπολιτισμικότητα, Ενσωμάτωση, Αφομοίωση - Σημειώσεις για τη σύγχρονη ανοιχτή κοινωνία», εκδ. Πατάκη) τη ρωτήσαμε λίγα πράγματα. Είχε κυκλοφορήσει λίγες μέρες πριν από τα γεγονότα στο Παρίσι.

Παλιά σύγκρουση

– Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις στο Παρίσι, είπες και έγραψες ότι «φανατικός μουσουλμάνος είναι αυτός που σου κόβει το κεφάλι, ενώ μετριοπαθής είναι εκείνος που σε κρατάει για να σου κόψουν το κεφάλι». Δεν πιστεύεις ότι είναι μια φράση υπερβολική που συμβάλλει σε αυτό που ονομάζουμε «ρητορική του μίσους»;

– Aνέφερα μια φράση του Μάρκο Πόλο για να υπενθυμίσω και να τονίσω ότι η σύγκρουση μεταξύ Ανατολής και Δύσης δεν χρονολογείται ούτε από την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ ούτε, φυσικά, από τις αμερικανικές επιχειρήσεις στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν – ότι δεν τίθεται ζήτημα «εκδίκησης των καταπιεσμένων». Κατά δεύτερο λόγο, πιστεύω ότι η πολιτική ορθότητα στον ευρω-ατλαντικό κόσμο καταργεί, δογματικά, την πραγματικότητα μέσω της ενοχοποίησης της Δύσης και των ευσεβών πόθων για την καλοήθεια της Ανατολής. Η πολιτική ορθότητα έχει δημιουργήσει έναν φανταστικό κόσμο από καλούς τριτοκοσμικούς και κακούς πρωτοκοσμικούς, από θύματα και θύτες. Και προσπαθεί να επιβάλει ασφυκτική λογοκρισία. Oσο για το μετριοπαθές Ισλάμ, είναι ένας μύθος. Θα επαναλάβω την αυτονόητη αλήθεια ότι, πράγματι, υπάρχουν μουσουλμάνοι που έχουν απομακρυνθεί από τη θρησκεία, που έχουν, τρόπον τινά, εκκοσμικευτεί. Αν ακούσουμε ανθρώπους σαν τον Μπουαλέμ Σαμσάλ –τον Αλγερινό συγγραφέα του βιβλίου «2084»– που διέρρηξαν τη σχέση τους με τη μουσουλμανική τους ανατροφή, θα καταλάβουμε το επίσης αυτονόητο: όποιος παραμένει στο εσωτερικό του μουσουλμανισμού έχει συγκεχυμένα συναισθήματα έναντι της τζιχάντ. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι λείπουν οι φιλειρηνικοί άνθρωποι που τηρούν το Ραμαζάνι και περνάνε κάπου κάπου μια βόλτα από το τζαμί. Αλλά τις τελευταίες δεκαετίες, οι μετανάστες από την Αφρική και την Ανατολή ανατρέφονται σε θεοσεβούμενες κοινότητες, μερικές από τις οποίες είναι οριακά φανατικές ή φανατικές.

Το «μέτρο» του φανατισμού δεν είναι μόνον η επιθυμία για βία ή η άσκηση βίας αλλά και η άρνηση ένταξης στις δυτικές κοινωνίες, η εξύμνηση της απομόνωσης των κοινοτήτων σε δικό τους χώρο και χρόνο, η εθνικιστική αναδίπλωση, ο ρατσισμός έναντι των «λευκών», το σύμπλεγμα ανωτεροκατωτερότητας, ο μισογυνισμός, η απόρριψη του λαϊκού σχολείου και η απαξίωση της γνώσης. Αυτά επιτείνουν την αμάθεια και τη θρησκοληψία με αποτέλεσμα τον εξτρεμισμό. Η ρητορική μίσους δεν ωφελεί – αλλά δεν ωφελεί ούτε η εθελοτυφλία, ο εξωραϊσμός μιας πολύ ανησυχητικής κατάστασης που μοιάζει σήμερα με ελέφαντα σε δωμάτιο. Η ισλαμοφοβία είναι φυσικό και αναμενόμενο αντανακλαστικό. Από την πλευρά τους, οι ηγεσίες ορθώς πράττουν όταν προσπαθούν να διατηρήσουν την κοινωνική συνοχή και να αποτρέψουν πράξεις βίας εκ μέρους των Ευρωπαίων. Για να καθησυχαστούν όμως οι ευρωπαϊκοί πληθυσμοί, είναι απολύτως απαραίτητη η ενεργός κινητοποίηση των μουσουλμάνων εναντίον του εξτρεμισμού. Κάτι που, όπως φαίνεται, δεν συμβαίνει σε μαζική κλίμακα.

Αξίες και δικαιώματα

– Απορρίπτοντας την πολυπολιτισμικότητα δεν στρεφόμαστε εναντίον των ίδιων των δυτικών αξιών που υπερασπιζόμαστε;

– Οχι. Υπάρχει ουσιώδης διαφορά ανάμεσα στην πολυπολιτισμική και στην πλουραλιστική δημοκρατική κοινωνία. Πλουραλισμός είναι μια δεδομένη κατάσταση ποικιλίας φυλών, θρησκειών, σεξουαλικών προτιμήσεων κ.λπ. Οι κοινωνίες μας είναι πλουραλιστικές, «ανοιχτές» – άλλες πολύ, άλλες λιγότερο. Η πολυπολιτισμικότητα είναι πολιτικό πρόγραμμα που αντιτίθεται στην αφομοίωση των ξένων διότι τη θεωρεί υπερβολικά βίαιη. Με το πρόσχημα των «δικαιωμάτων», επιτρέπει τη δημιουργία ξεχωριστών κοινοτήτων που εξελίσσονται σε παράλληλες κοινωνίες οι οποίες όχι μόνον δεν σέβονται τους νόμους και το έθος της χώρας υποδοχής αλλά εφαρμόζουν δικό τους πρόγραμμα ανατροπής αυτών των νόμων και του έθους. Ο πλουραλισμός μπορεί να μας εμπλουτίζει, η πολυπολιτισμικότητα όμως υπονομεύει την κοινωνική συνοχή και τους θεσμούς της δημοκρατίας. Και, παρότι η Αριστερά πιστεύει στην πρόοδο μέσω της ανάπτυξης «δικαιωμάτων», το δικαίωμα στη Σαρία –μερικώς ή ολικώς– αποδεικνύει για ακόμα μία φορά στην Ιστορία ότι η ανθρωπότητα μπορεί να οπισθοχωρήσει, ότι ο δρόμος δεν μας οδηγεί υποχρεωτικά προς τα μπρος.