Η
επονομαζόμενη "δίκη των έξι" ήταν ο δικαστικός επίλογος της
Μικρασιατικής καταστροφής τον Αύγουστο του 1922 και μία ντροπιαστική στιγμή για
την ηγεσία των ενόπλων δυνάμεων εκείνης της εποχής, η οποία προσπάθησε να
επιρρίψει στους πολιτικούς δικά της λάθη και παραλείψεις.
Από
το καλοκαίρι του 1921 που σταμάτησε η προέλαση του ελληνικού στρατού στην
Άγκυρα έως το επόμενο καλοκαίρι του 1922 ο ελληνικός στρατός παρέμεινε αδρανής
σε ένα εκτεταμένο μέτωπο στα βάθη της Μ. Ασίας χωρίς να πράξει σοβαρά
οχυρωματικά έργα, χωρίς να έχει επιλύσει κρίσιμα προβλήματα ανεφοδιασμού και
επικοινωνιών και το κυριότερο με πληθώρα περιστατικών απειθαρχίας στρατιωτών
και αξιωματικών που υπέσκαπταν το ηθικό του στρατού.
Επρόκειτο
για πληθώρα από σοβαρά στρατηγικά σφάλματα τα οποία συνέβαλαν καίρια στην
καταστροφή που ακολούθησε και αναζητούσαν ενόχους. Ποιοι ήταν όμως αυτοί οι
ένοχοι; Η πολιτική Κυβέρνηση ή η τότε στρατιωτική ηγεσία, η οποία δεν
προειδοποίησε τους πολιτικούς για τους κινδύνους, δεν εισηγήθηκε έγκαιρη
σύμπτυξη της στρατιάς προς την Σμύρνη και ακόμα περισσότερο φόρτωσε στους
πολιτικούς λάθη καθαρά στρατιωτικής φύσης;
Την
ηγεσία του ελληνικού στρατού από τον Νοέμβριο 1920 έως τον Μάιο 1922 την είχε ο
στρατηγός Αν. Παπούλας με τον επιτελάρχη του και φανατικό οπαδό του Ελ.
Βενιζέλου Πτολεμαίο Σαρηγιάννη. Μαζί σχεδίασαν και οργάνωσαν την όλη επίθεση
στην Άγκυρα ύστερα από το πολεμικό συμβούλιο της Κιουτάχειας τον Ιούλιο 1921
στο οποίο πρωτοστάτησε υπέρ της επίθεσης ο Πτ. Σαριγιάννης.
Ύστερα
από την ήττα στον Σαγγάριο ποταμό τον Αύγουστο 1921 κατά την οποία σκοτώθηκαν
και τραυματίστηκαν 23.000 περίπου Έλληνες μαχητές της πρώτης γραμμής τόσο ο Αν
Παπούλας, όσο και ο Πτ. Σαριγιάννης έδωσαν την εντύπωση στην τότε ελληνική
κυβέρνηση Γούναρη ότι ο ελληνικός στρατός μπορούσε να διατηρήσει τα εκτεταμένα
εδάφη που κατείχε, χωρίς σοβαρούς κινδύνους από την πλευρά των Τούρκων.
Επρόκειτο
για κορυφαίο λάθος στρατηγικής από τους εν λόγω στρατιωτικούς ηγέτες καθώς ήταν
προφανές σε αυτούς (κάτι που δεν ήταν στους πολιτικούς) ότι ένα σύνολο μάχιμων
ανδρών που δεν ξεπερνούσε τις 80.000 (οι υπόλοιποι ήταν σε διοικητικές-
υποστηρικτικές υπηρεσίες) δεν μπορούσε να διατηρήσει τα εκτεταμένα εδάφη που
κατείχε.
Τον
Μάιο 1922 οι Αν. Παπούλας και Πτ. Σαρηγιάννης αντικαταστάθηκαν από τον
αντιστράτηγο Γεώργιο Χατζανέστη και δικούς του επιτελείς, οι οποίοι ξεκινούν
επιτέλους να συντάσσουν σχέδιο σύμπτυξης των ελληνικών δυνάμεων, χωρίς όμως να
προλάβουν να το εκτελέσουν, καθώς τον Αύγουστο του 1922 τους πρόλαβε η επίθεση
ου Κεμάλ.
Ο
διάλογος ανάμεσα στους δύο στρατιωτικούς ηγέτες Παπούλα και Χατζανέστη κατά την
διάρκεια της "δίκης των έξι" ήταν αποκαλυπτικός:
ΧΑΤΖΑΝΕΣΤΗΣ:
Δεν μου λέτε, από 1 Νοεμβρίου που διωρίσθητε μέχρι της εποχής καθ' ην ανέλαβα
εγώ πόσους μήνας ήσθε διοικητής;
ΠΑΠΟΥΛΑΣ:
Σχεδόν 20 μήνας.
ΧΑΤΖΑΝΕΣΤΗΣ:
Πόσους μήνας ήμουν εγώ;
ΠΑΠΟΥΛΑΣ:
Δύο και ήμισυ μήνας σχεδόν.
ΧΑΤΖΑΝΕΣΤΗΣ:
Αποδίδετε επομένως την επελθούσαν καταστροφήν εις φθοροποιόν αιτίαν των δύο και
ήμισυ αυτών μηνών; Αυτήν την μεγάλην καταστροφήν αποδίδετε εις τους 2 1/2
μήνας;
ΠΑΠΟΥΛΑΣ:
Μάλιστα, την αποδίδω, εις την διάλυσην του συγκροτήματος και εις την αφαίρεσιν
δυνάμεων.
Βεβαίως
είναι προφανές ότι ένας (υποτίθεται) άρτιος και πειθαρχημένος στρατός ετών, δεν
διαλύεται σε μόλις δύο και κάτι μήνες... επειδή ο νέος αρχιστράτηγος είναι
υπερβολικός σε θέματα "πειθαρχίας"... Αν μάλιστα γίνει τέτοια διάλυση
τότε ο στρατός αυτός από την αρχή δεν ήταν ούτε άρτιος, ούτε πειθαρχημένος...
Την
18η Ιουνίου 1922 το υπουργείο Στρατιωτικών απευθύνει εγκύκλιο διαταγή με την
οποία καλεί ονομαστικώς 255 αξιωματικούς να επανέλθουν στις μονάδες τους στην
Μ. Ασία επειδή, άνευ λόγου, παρέτειναν την άδειά τους.... Γι' αυτήν την
λιποταξία αξιωματικών (και όχι απλά στρατιωτών) ευθύνεται ο μόλις για 1 περίπου
μήνα αρχιστράτηγος Γ. Χατζανέστης..;;
Η
ιστορία τελικά απέδειξε ότι η ευθύνη για την καταστροφή βάρυνε τους
στρατιωτικούς που διατήρησαν την ελληνική στρατιά σε επικίνδυνα εκτεταμένες και
απροστάτευτες γραμμές για περίπου 9 μήνες μετά την ήττα στον Σαγγάριο το 1921 (Σεπτέμβριος
1921-Μάιος 1922) χωρίς να κάνουν εισήγηση για σύμπτυξη στους τότε πολιτικούς
αρχηγούς.
Όταν
πια τον Ιούνιο 1922 ξεκίνησε να εκπονείται το σχέδιο σύμπτυξης από τον Γ.
Χατζανέστη (και μάλιστα κάτω από ύβρεις και απειλές από βενιζελικούς
αξιωματικούς τύπου Γ. Κονδύλη ότι κάθε υποχώρηση ήταν προδοσία..) ήταν ήδη
αργά.
Παρόλαυτά,
το κατηγορητήριο που τελικά απαγγέλθηκε στους κατηγορούμενους κατά την
προανάκριση -έργο του στρατηγού Θ. Πάγκαλου- είναι αποκαλυπτικό της παρωδίας
της όλης διαδικασίας και της προσπάθειας των στρατιωτικών ηγετών της εποχής να
επιρρίψουν τις ευθύνες τους για την τραγωδία και την ανικανότητά τους στους
πολιτικούς άνδρες της εποχής.
Η
κατηγορία κατά των πολιτικών ανδρών περί "...εσχάτης προδοσίας και εκ
προθέσεως υποστήριξη της εισβολής ξένων στρατευμάτων... εις την χώρα της Μ. Ασίας"
στηρίχθηκε σε αοριστίες και ασυναρτησίες περί "επαναφοράς του τέως
Βασιλέως", "τοποθέτησης επικεφαλής μονάδων απειροπόλεμων και άχρηστων
στελεχών", "...διορισμού του αντιστράτηγου Χατζανέστη ως
Αρχιστρατήγου, γνωστού ως ανισορρόπου και διαλυτικού στοιχείου...", περί
"...απόσπασης δυνάμεων εκ Μ. Ασίας
στην Θράκη προς παιδαριώδη σκοπό..." κτλ.
Όμως
ο υποτίθεται "ανισόρροπος" αρχιστράτηγος Χατζανέστης υποστηρίζει στην
απολογία του τα εξής: "...Διώκησα, κύριοι, 2 1/2 μήνας, διώκησεν ο
προκάτοχός μου 20 μήνας. Δεν νομίζεται ότι επειδή απέθανεν εις τας χείρας μου η
Μικρά Ασία, είναι άδικον να κατηγορηθώ, ως θα ήτο άδικον να κατηγορηθή ο
τελευταίος ιατρός ενός πάσχοντος εις τον οποίον έκαμε κακήν θεραπείαν ένας
άλλος...; Τι ήτο δυνατόν να γίνη; Όπου ήτο δυνατόν να γίνη τι, έγινε...".
Το
μόνο που μπορούσε να γίνει ήταν η εκπόνηση σχεδίου σύμπτυξης της στρατιάς το
οποίο ο Γ. Χατζανέστης ξεκίνησε να κάνει, ενώ ο προκάτοχός του και μάρτυρας
κατηγορίας (!!) Αν. Παπούλας παραμέλησε εγκληματικά.
Δυστυχώς,
η ουσία της Μικρασιατικής τραγωδίας έγκειται στο γεγονός ότι, εκείνη την εποχή
η στρατιωτική ηγεσία δεν ανέλαβε τις ευθύνες της για την ανικανότητά της και
για τα τραγικά σφάλματα στο πεδίο της μάχης και προσπάθησε να κρυφτεί πίσω από
πολιτικές επιλογές της Κυβέρνησης Γούναρη (πχ επαναφορά Βασιλιά), οι οποίες δεν
είχαν καμία σχέση με την βασική ευθύνη που βάρυνε τους στρατιωτικούς που δεν
εισηγήθηκαν έγκαιρη σύμπτυξη της στρατιάς.
Η
δε ουσία της "δίκης των έξι" είχε να κάνει με το γεγονός ότι στρατιωτικοί
δίκασαν πολιτικούς για δικά τους λάθη και παραλείψεις, και αποτέλεσε το
επιστέγασμα συνεχόμενων παρεμβάσεων των στρατιωτικών στην πολιτική ζωή της
χώρας από την επανάσταση στο Γουδί το 1909, έως το κίνημα της Εθνικής Άμυνας
του Κονδύλη.
Ο
στρατός εκείνη την εποχή είχε κομματικοποιηθεί και οι στρατιωτικοί είχαν
εθιστεί να επεμβαίνουν στην πολιτική ζωή της χώρας παριστάνοντας τους δήθεν "Δικαστές-
τιμωρούς" και τους "αδιάφθορους" δήθεν ανανεωτές του πολιτικού συστήματος.
Όπως
έδειξε όμως η Μικρασιατική καταστροφή, όταν οι στρατιωτικοί έχουν εθιστεί να
κατηγορούν τους πολιτικούς για ζητήματα που νομίζουν ότι έχουν δίκιο (πχ
διαφθορά), δεν θα αργήσει η στιγμή να τους κατηγορήσουν και για ζητήματα για τα
οποία ευθύνονται αποκλειστικά οι ίδιοι και μάλιστα με συνέπειες απείρως πιο τραγικές για το κράτος.
1 Μαΐου 2016 στις 10:04 π.μ.
Υπεύθυνος για την κομματικοποίηση του στρατεύματος ήταν ο Ελ. Βενιζέλος ο οποίος χάιδευε τα αυτιά των στρατιωτικών και τους φούσκωνε τα μυαλά και την υπερηφάνεια για να παρεμβαίνουν συνεχώς στην πολιτική ζωή της τότε εποχής από το 1909 και μετά ως δήθεν υπερασπιστές της "Δημοκρατίας", των "ελευθεριών του λαού" και ως "σωτήρες της πατρίδας".
Στην πραγματικότητα όμως οι στρατιωτικοί ήταν για τον Ελ. Βενιζέλο απλά οι "χρήσιμοι ηλίθιοι" για την εξόντωση των πολιτικών του αντιπάλων.
Αργότερα φάνηκε περίτρανα ότι όταν οι στρατιωτικοί ξεκινούν να παρεμβαίνουν στην πολιτική ζωή της χώρας ως "σωτήρες" τότε δεν θα σταματήσουν να παρεμβαίνουν ποτέ. Η χούντα των Συνταγματαρχών το 1967 ήταν ένα απλό αποτέλεσμα του δικαιώματος παρέμβασης στην πολιτική που παραχώρησε ο Ελ. Βενιζέλος στο στράτευμα.
Όμως οι στρατιωτικοί που παρεμβαίνουν στην πολιτική ζωή με τα όπλα, πέρα από το να γίνονται πολιτικές μαριονέτες κάποιων "αετονύχιδων", φτάνουν και σε σημείο να παραμελούν εγκληματικά τα στρατιωτικά τους καθήκοντα, όπως φάνηκε στην περίπτωση της παραμελημένης στρατιάς Μ. Ασίας, οι στρατιωτικοί ηγέτες της οποίας ήταν απασχολημένοι σε πολιτικά παιχνίδια παραμελώντας τα στρατιωτικά τους καθήκοντα.
Ο Αν. Παπούλας δεν ήταν "βασιλόφρονας" αλλά έκλινε προς το βενιζελικό στρατόπεδο (το 1935 εκτελέστηκε για αποτυχημένο πραξικόπημα υπέρ του Βενιζέλου), ενώ πληθώρα ήταν και οι "βενιζελικοί" ανώτατοι αξιωματικοί, σωματάρχες και επιτελάρχες της στρατιάς (Τρικούπης,Σαρηγιάννης, Πλαστήρας κτλ) οι οποίοι μπορούσαν να εισηγηθούν και να πιέσουν για την σύμπτυξη της στρατιάς όμως έκαναν το κορόιδο, καθώς ήταν απασχολημένοι σε πολιτικά παιχνίδια και όχι στα στρατιωτικά τους καθήκοντα.
Η μη εισήγηση για σύμπτυξη, η οποία θα έσωζε την στρατιά και ίσως κάποια λιγοστά εδάφη στην Μ. Ασία ήταν ένα καθαρά στρατιωτικό έγκλημα που δεν βαρύνει τους πολιτικούς, αλλά τους στρατιωτικούς που εθισμένοι σε πολιτικά παιχνίδια και σκοπιμότητες παραμέλησαν τον στρατό τους και αργότερα δεν είχαν το θάρρος και την τιμιότητα να αναλάβουν τις συνέπειες από αυτή την παραμέληση.
Η Μικρασιατική καταστροφή είναι το αιώνιο παράδειγμα για το τι συμβαίνει όταν οι στρατιωτικοί παριστάνουν τους πολιτικούς παρεμβαίνοντας στην πολιτική ζωή της χώρας.